जिजाऊ ते सावित्री- सन्मान महाराष्ट्राच्या लेकींचा" अभियान राबविणेबाबत | ३ ते १२ जानेवारी | बालिका दिन विशेष | क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले जयंती
क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले
ज्या
काळात स्त्रीला समाजात मानाचे स्थान मिळत नव्हते ; शिक्षणापासून आणि
स्वातंत्र्यापासून दूर ठेवून स्त्रीला परावलंबी आणि पारतंत्र्यात ठेवले जात होते
त्या काळात सावित्रीबाईंचा जन्म झाला . पुढे मात्र सावित्रीबाईंना, ज्योतिबा फुले यांचा उदार दृष्टीकोण असल्याने , स्वतःचे
व्यक्तिमत्व घडविण्याची संधी प्राप्त झाली.
महाराष्ट्रातील
महान समाज सुधारक व दलितांचे उद्धारकर्ते महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या संघर्षमय
समाजसुधारणाच्या कार्यात त्यांना खांद्याला खांदा लावून स्त्री – शिक्षण व दलितोद्धारक
कार्य करणाऱ्या त्यांच्या सौभाग्यवती सावित्रीबाई फुले या सातारा जिल्हातील
शिरवळपासून जवळच असलेल्या नायगावच्या खंडोजी नेवसे पाटील याच्या घरी ३ जानेवारी
१८३१ रोजी सावित्री ही कन्या जन्मली . त्याची ही एकुलती
एक लाडकी मुलगी होती. त्या काळात बालविवाहाची प्रथा होती. त्यामुळे सावित्री सात
वर्षाची होताच तिच्यासाठी नवरामुलगा शोधण्यासाठी मोहीम सुरु झाली. शिवाय सावित्री
हाडापेराने मजबूत आणि थोराड असल्याने सावित्रीबाईच्या आई – वडीलांनी
मोहीम जोरात सुरु केली. नेवसे पाटील आणि धनकवडीचे पाटील यांचा घरोबा होता. त्यातून
ज्योतिबा बारा वर्षाचे आणि सावित्रीबाई नऊ वर्षाच्या होत्या
.
सावित्रीबाई
आणि ज्योतिबा यांना अपत्य नव्हते . त्यांनी यशवंत नावाचा मुलगा आणि त्याच्या
विधवा आईला आपल्या घरी सांभाळले. पुढे सावित्रीबाईनी ज्योतीबाशी विचारविनिमय करून
यशवंतलाच दत्तकच घेतले . यशवंतच्या खऱ्या आईला सावित्रीबाईंनी अत्यंत प्रेमाने
वागविले. ही त्यांच्या मनाच्या मोठेपणाची साक्ष. सावित्रीबाईंना बालपणी
घरच्यांकडून शिक्षणासाठी प्रोत्साहन मिळणे त्या काळात शक्यच नव्हते.
सावित्रीबाईंना मात्र बालवयापासून शिकावे असे मनातून वाटत होते.
ज्योतिबाबरोबर सावित्रीबाईंना
विवाह झाल्यावर त्यांना त्यांच्या मनातील इच्छा पूर्ण करण्याची संधी चालून आली.
ज्योतिबांच्याच मनाने स्त्रियांनी शिकावे असा विचार केलेला असल्यामुळे त्यांनी
आपल्या पत्नीपासूनच स्त्रीशिक्षणाला आरंभ केला होता. ज्योतीबांच्या वडीलांनी
आपल्या मुलाच्या शिक्षणाबाबद्च विरोध प्रकट केला होता. तिथे सुनेच्या शिक्षणाला ते
नकार देतील यात काय आश्चर्य..पण ज्योतीबांचा मुलींसाठी शाळा काढण्याचा विचार
निश्चित झाला. त्यामुळे त्याचा आरंभ त्यांनी आपल्या पत्नीपासूनच म्हणजे
सावित्रीबाईन पासूनच केला. शेती करतांनाच झाडाखाली बसून काळ्या मातीत अक्षरे गिरवत
सावित्रीबाई शिकू लागल्या. यामध्ये प्रगती झाल्यावर त्यांनी एका सरकारी शाळेत
प्रवेश घेवून पुढचे शिक्षण चालू ठेवले .
१४
जानेवारी १८४८ साली ज्योतीबांनी पुण्यास मुलींची पहिली शाळा काढली. पण मुलींना
शिकवयाचे धाडस करायला कुणी शिक्षक पुढे येईना . तेव्हा सावित्रीबाई शाळेत जावून
मुलीना शिकवू लागल्या . बायकांनी शिकणे हे महापाप . आणि त्यांना शिकवणे हे तर
महाभयंकर पाप, असे त्या काळी सर्वच समाज समजत असल्याने, सावित्रीबाई
शाळेत मुलीना शिकवायला जाऊ लागल्या की पुण्यातले अतिकर्मठ लोकं त्यांच्यावर दगड,
शेण, चिखल वगैरे फेकीत. पण सावित्रीबाईनी या
सर्व छळाला शांतपणे तोंड देवून मुलींना शिक्षण देण्याचे कार्य चालू ठेवले .
सावित्रीबाई आणि ज्योतिबा फुले यांनी नंतर दोन शाळा काढल्या . त्या व्यवस्थित
चालवल्या. पुणे येथील हे शिक्षण कार्य पाहून १९५२ मध्ये इंग्रज सरकारने फुले
पतीपत्नीचा मेजर कॅन्डी यांच्या हस्ते जाहीर सत्कार केला आणि शाळांना सरकारी
अनुदानही जाहीर केले. भारतातल्या मुलीना पहिल्या शाळेतील या पहिल्या शिक्षिकेने
आपले शिक्षण देण्याचे व्रत चालूच ठेवले.
पण
हे सर्व त्या पतीच्या पावलावर पावूल टाकून अंधपणे करीत नव्हत्या , तर त्या
कार्यावर त्यांची निष्टा होती, म्हणून पतीनिधनानंतरही
त्यांनी सत्यशोधक समाजाचे ‘समता आंदोलन’ पुढे चालू ठेवले . सावित्रीबाई शिकल्या तेव्हा त्यांच्या ठायी असणाऱ्या
कविमनाला जे काही आढलले ते त्यांनी कविता आणि अभंगाच्या रुपात शब्दबद्धही केले.
१८५४ साली त्यांचा ‘काव्यफुले’ हा
काव्यसंग्रह प्रसिद्ध झाला. ‘मातोश्री सावित्रीबाईंचे भाषणे
व गाणी ‘ या नावाने पुस्तकही १८९१ मध्ये प्रसिद्ध करण्यात
आले . कित्येक कवितात निसर्गाची मनोरम वर्णनेही आलेली आहेत. काव्यलेखनाप्रमाणेच
त्यांनी ‘गृहिणी’ या मासिकात लेखही
लिहिले . त्यांच्या लेखनाला स्वानुभवाचा भक्कम आधार असल्याने ते लेखन परिणामकारक
झाले आहेत.
सावित्रीबाईंनी ज्योतीबांच्या
सर्व कार्यात हिरीरीने भाग घेतला. स्त्रियांनी शिकावे हे त्यांचे ब्रीद वाक्य
होते. अनाथांना आश्रय मिळवा ही त्यांची कार्यक्षेत्र त्यांच्या श्रद्धेने प्रभावी
झाली . सामजिक कार्यात पुढाकार घेणे हे त्यांचे ध्येय होते. त्यामुळेच १८७६ –
७७ मधल्या दुष्काळात त्यांनी खूप कष्ट केले . पुढे १८९७ मध्ये
प्लेगची भयंकर साथ आली असताना त्यांनी आपल्या स्वतः च्या प्रकृतीचीही पर्वा न करता
प्लेगची लागण झालेल्यांसाठी काम केले . दुर्दैवाने त्या स्वतःच प्लेगच्या भीषण
रोगाने बळी ठरल्या. आणि १० मार्च १८९७ मध्ये त्यांना मृत्यू आला.
बालिका
दिन
: दलितांना मायेने जवळ करणाऱ्या, स्त्रियांना
शिक्षण मिळावे म्हणून धडपडणाऱ्या सावित्रीबाई खऱ्या अर्थाने जोतिबांच्या सहचरणी
म्हणून शोभल्या . त्यांच्या थोर सामजिक कार्य विषयाची कृतज्ञता म्हणून १९९५ पासून
३ जानेवारी हा सावित्रीबाईंच जन्मदिन हा “बालिकादिन ”
म्हणून साजरा केला जातो.
-विकिपिडिया संकलित पोस्ट
इतर निबंध व भाषणे -
२) क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले
३) क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले
४) सुजाण पालकत्व - इथे क्लिक करा
५) मुलींची सुरक्षा व सशक्तीकरण-इथे क्लिक करा
६) प्रेरणा जिजाऊंची, वसा सावित्रीचा -इथे क्लिक करा
